کریم مشروطه چی، سؤنمز تخلوصو ایله تانینان شاعر، چاغداش ادبیاتیمیزین گؤرکملی سیمالاریندان بیری دیر. آذربایجان چاغداش ادبیاتینیناؤن سیرالاریندا دایانان سؤنمز شاعر،  یارادیجیلیغی، درین ائتکی‌سینی شعریمیزه بوراخاراق، د?نیا ادبیاتینا یوکسه‌لن شعریمیزین  گؤرکملی و دیرلی شاعرلریندندیر. سؤنمزین یارادیجیلیغیانقلابدان سونرا الیمیزه چاتیبسا داآنجاق اون ایللر بوندان اؤنجه یازیب –یارادیب و شعرلری دیللرده اوخونوردو. تکجه انقلاب عرفه سینده دیلیمیزین دیرچه لیش چاغیندا سؤنمزین شعر دفترلری یاییلما امکانی الده ائده رک چوخ آز بیر زماندا اللره دوشور و آلقیشلانیر.

انقلابدان سونرا شعریمیز داها دیرچلمیش  و سؤنمزین یئری ده اؤزو اوچون ساخلانیلیر. شعریمیزه بؤیوک ایلهاملار وئره‌ن و بوتون شعریمیزه کؤلگه‌سالان شاعیر، هله‌ده اؤز ده یری قده‌ر تانینمامیش،   گنج‌لریمیز لازیمی قده‌ر تانیماییرلار. شاه رژیمی نین سیخینتی –بوغونتو گونلرینده ده اونون گؤزه ل و ده یرلی شعرلری اوره کلریمیزه سرین بیر سو چیله میش.

 الینیزده ا?لان بالاجا کتاب- ائلیمیزین سؤنمه ین شاعری –کریم مشروطه چی نین ادبی یارادیجیلیغینا باغلاناراق،  شاعریمیزین تانیماسیندا و گنج‌لریمیزه یئنی بیر سؤز یولو گؤستره بیلسه، یازار اؤز مقصدینه چاتمیش اولاجاقدیر، بو اثرسؤنمزین یارادیجیلیغینا ایلک آددیملاردان ساییلیر. اولسون کی اونون مینلرجه یولونو داوام وئره‌نلر، بالاجا بیر پای ساییلسین.

کریم مشروطه­چی (سؤنمز)

             یاشاییشی

کریم مشروطه­چی سؤنمز تخلصی ایله بوگونکو آذربایجان شعری نین ذیروه سینده دایانان محتشم شاعیرلریمیزین بیری سی دیرکی 1307 جی ایلینده تبریزده آنادان اولوب، زمانه میزین ائنیش- یوققوشلو آخیمینی دالدا قویوب، توفانلاری باشدان کئچیریبدیر. شاه رژیمی نین استبدادیندان قاچا بیلمه ییب. دوستاقلارا سورگونلره ده معروض قالیبدیر. آنجاق بیر آن دا سوسماییب، حالقیمیز اوغروندا دایانمادان چالیشیبدیر.

کریم مشروطه چی ابتدائی تحصیلینی تبریزده بیتیریب، ایکینجی دونیا ساواشی باشلاناراق، عاییله سینه یاردیم ائتمه نظریله درسی بوراخیب و جوراب –تریکو کرخاناسیندا ایشله مه یی سئچیر؛ آنجاق بیر آن دا یازیب –پوزمادان ال اوزماییب ساواد قازانماق اوچون ده چالیشیر. 1328 ایلینده عسگرلییه گئدیر. زمانین گلیشی ایله، گنج کریم ده سیاست ایشینه قاریشمامیش اولماییر. آنجاق اؤز دئدیگینه گؤره، محمد بی ریانین بیر گون شعر دیکله مه سی و وطن اوغروندا هیجانلی بیر شعر، گنج کریمی ده شاعر اولماغا سوق ائدیر. یاواش –یاواش شعر قورجاناقلاری اونون اوره یینده ده شعله چکیر و بیر گون اؤزونو گؤسته ریر.

1332 جی ایلده گنجلر و اؤیره نجی لر فستیوالی مناسیبتی ایله رومانیایا سفر ائدیر، اما سفری سونا چاتمامیش، یولدا ایکن محمد مصدقه قارشی کودتا، گنج و احساسلی شاعری تاثیرلندیریر.

شاعر، ایشله مکله برابر دیپلومونو آلیر و بیر شرکتده محاسب کیمی چالیشیر. بیر آز کئچمه دن باک ایشینه قاریشیر و استخدام اولور. اوخوماقدان دایانمایان کریم، حقوق فاکولته سینی ده بیتیریر و بانک وظیفه لری داها دا آغیرلانیر و نهایت انگلیسه گؤنده ریلیر. اورادا شاعریمیز بانکدارلیق درجه لرینی سونا چاتدیریب، بانکین مدیر عامل معاونی کیمی مهم بیر مقاما چاتیر.

سؤنمز 1339 ایلینده ائوله نیر. 1359 دا تهرانا گلیر. یاشینین چوخلوغونا باخمایاراق، بیر آن چالیشمادان دایانمامیش و بونون یانیندا گرگین بیر ادبی فعالیتی ده ایره لی سورموشدور. سؤنمز همان 1324 ایللرینده شعره ماراق بسله میش و شعر سؤیله مه یه اوز گتیرمیشدیر. آنجاق اؤزو دئمیشکن، شعر ساحه سینده جدی فعالیتی 1351 ده داوام ائتدیرمیش و انقلابدان اؤنجه "آغیر ایللر" اثرینی یازمیشدیر.

سؤنمزین بارلی ادبی فعالیتی وارلیق درگیسیله داها گوجله نیر و گونو –گوندن داها دیرلی شعرلر اؤز خالقینا هدیه وئریر. بوگون سؤنمزین شعرلری چاغداش آذربایجان شعریمیزین زیروه ده دایانان ان گؤزه ل اؤرنکلریندن ساییلیر. اونون سلیس و اوبرازلی شعر دیلی، چاغداش آنا دیلیمیزین ان گؤزه ل و احساسلس نمونه لریندن ساییلیر.

شاعرین اثرلری

شاه دوورونده «آغیر ایللر» شعری دفترینی یازان شاعیر، انقلابدان سونرا، «آمان داغلار»، «شئح مونجوغو»، «عیسانین سون شامی» «بو یاشدا» شعر اثرلرینی خالقینا اتحاف ائتمیش، نثر ساحه سینده ده بؤیوک باجاریلیقا «حسرت چلنگی» و «ایملامیز حاققیندا» اثرلری یاراتمیشدیر. بونلارلا برابر «حیدر بابایا سلام» ین فارسیجایا شاعیرانه ترجمه سی، شاعیریمیزین شعریت کارنامه سینی داها زنگین لشدیریر. ایللربویو- وارلیق درگی سینین اکثر نمره لرینده ده یرلی مقاله لریله چیخیش ائدیر.

سؤنمزین شعرلری شاهین بوغونتولو زامانیندان بوگونه قده‌ر دیللر ازبری اولوب و چوخلو شعرلری بوگون موسیقی میزده سسله نیر. اونون درین توپلومسال گؤروشلری، نجیب شاعیرانه دویغولاری، اینسان سئوه رلیک فیکیرلری هر اوخوجونو جلب ائدیر و شاعیریمیزی اوره ک لرده یا شادیر. شاعیرین ایلهام قایناغی، گرچک حیاتدان گؤروب- گؤتوردویو تجربه لر، تاثیرلندیگی حادثه‌لر و یاشانتی‌لار اولموشدور. شعریلرینده یاشایان دوشونجه لرین مایاسی گرچک حیات اولموشدور.

   سؤنمز شاعیریمیز، بوتون بارلی –گؤزه ل عمرونو خالقینا ادبی اثرلر یاراتماقلا کئچیرمیش و بو دیرلی 50 ایل عرضیده نئچه –نئچه اثرلری تحفه وئرمیشدیر. بونلاردان بئله آد آپارماق اولار :

آغیر ایللر

«حیدربابایا سلام» ین فارسجا ترجمه سی[1]

عیسانین سون شامی

قارانقوش یازی گؤزلر[2]

  شئح مونجوغو

  آمان داغلار، 

املامیز حفینده[3]

حسرتین چلنگی[4]

اثرلرین آراشدیرماسی

سؤنمزین دیرلی اثرلریواردیر. اونون آخیجی، سلیس و اوبرازلی دیلی، چاغداش شعریمیزین گؤزه ل نمونه لریندن ساییلیر. ایندی ایسه لازیم گلیر اونون تک –تک اثرلرینه قیسسا بیر نظر سالاراق، اثرلرینی گؤزدن کئچیره ک.

آغیر ایللر

 شاعیرین ایلک اثری اولان «آغیر ایللر» 1356 جی ایلنده یارانیب قورتاریر. بو اثر، «حیدربابایا سلام» سایاغیندا و فورماسیندا اولاراق 174 بنددن عبارت دیر. بو اثرین محتواسی میللی دویغولارلا دولودور و خالقیمیزین باشیندان کئچیردیگی اولایلار بوردا دیله گلیر و شاعیرین شعره اوز گتیردیگی نه دن‌لر ده سؤیله نیلیر.

اوگوندن کی دیلم «لهجه» ساییلدی

یاتمیش طبیعیم بیر دیسکینیب آییلدی

بو آییقلیق اؤلکه میزه یاییلدی

دامارلاردا غیرت قانی قاینادی

پاسلی قلم الیمیزده اوینادی[5]

آنجاق شاعیر 1333 ایلینده بیر فارسیجا ماهنیدان ایلهام آلاراق آشاغیداکی شعری یاز میشدیرکی او آغیر ایللرده داغچیلارین دیللرینده اوخونوردو:

آچیل سحر

اویان گونش

آچیل بوسون نفسده

بو قارانلیق قفسده

سن ایله من تاپیم یئنی حیات

ایشیقلارین ساچیلسین

چیچک لریم آچیلسین

بو ائللره باغیشلاسین نجات....[6]

سؤنمزین نئچه شعری اوستاد علی سلیمی نین و حسن دمیرچی نین آهنگ لری ایله بسته لنمیشدیر.

عیسانین سون شامی

شاعیرین انقلابدان سونرا ایلک اثری «عیسانین سون شامی»  دیر. بو اثر چاغداش  شعریمیزده بیر ده‌یرلی حادیثه دیر چونکی بیر منظومه اولاراق درین معنالی سؤزلری دئمک ایسته ییر. شاعیر اوز گؤردویوندن دانیشار. بیرگون میانادا بیر چاخیر ایچه نی شاللاق وورورلار. چاخیر ایچه‌نین با لاجا اوغلو آتاسی‌نین شاللاق وورولماسینی گؤرور.  تاثر له نیر. آنجاق شاعیر بو اولایدان ایلهام  آلاراق عیسانین سون شامی داستانینی قلمه آلیر. بئله یازیرکی لئوناردو داوینچی مشهور ایتالیا هئیکل تراشی «عیسانین سون شامی»  تابلوسونا چکمه یه باشلاییر. آنجاق اونا مودئل لازیم دیر. ایلک اؤنجه ائله بیر آدام لازیم دیر گؤزه ل، تمیز، نجیب و پاک بیر اینسان اولاراق عیسا اوچون مودئل اولماغا لاییق اولا. داوینچی گزیر- دولانیر- بیر گنج و گؤزه ل اوغلانا راست گلیرکی گؤزه للیک ده، متانتده، و وقار و نجابت  سمبلی کیمی اولابیلر، صداقت، صمیمیت و پاک‌لیق اوز- گؤزوندن تؤکولور. صنعتکار اونلونلا دانیشیر و مودئل اولماغا راضی لاشیر. تابلونون بیر بؤلومو قورتاریر. صنعتکار12 نفر تابلودا اولان شخصیت‌لر اوچون مودئل تاپیر تابلوسونو یارادیر، آنجاق یهودا اوچون بیر مودئل تاپمالی دیر. بونا ائله بیر آدام لازیمدیرکی خیانت، خبیث‌لیق، جنایت اوز، گؤزوندون تؤکوله. فتنه، فساد، هر جوره پیس عمل لرین سیمبولو اولابیله. گزیر- دولانیر، بئله بیر آدام تاپا بیلمه ییر.

آیلار- ایللر کئچیر، آنجاق مودئل تاپا بیلمه‌ییر. داها، داوینچی بو تابلودان واز کئچیر و تابلونو قورتارمامیش بوشلاییر. ایللر کئچر، آیلار اؤتور، 20 ایلدن سونرا، داوینچی داها ایسته ییر بو تابلونو قورتاریب، قیراغا قویسون، یئنه باشدان بیر مودئل اولماق اوچون بیر آدام  دالیجا گزیر. گونلر بونا وقت صرف ائده رک، بیرگون بیر آدام تاپیر کی اوغرولوق، جنایت و مختلف  فسادلارا متهم اولموش، اؤزونده چیرکین، کثیف اولاراق اوز- گؤزوندن خیانت و خباثت یاغیر. بوندان یاخشی مودئل یهودا اوچون تاپا بیلمزدی. یاخینا گئدیب، هر بلایا دؤزور و اونو راضی لاشدیریر. بو آدام گلیب داوینچی کارگاهیندا مودئل اولور. داوینچی تابلوسونا چکیر –قورتاریر. سونوندا بیر پول مودئلین اووجونا قویوپ یولا سالماق ایسته ییر، بو آدم دایانیر، تابلویا باخیر و صنعتکاردان سوروشور: یادینیز دادیرمی بیرگون بو آداما –عیسانی گؤسته ره رک- موئدل اولدوم؟

داوینچی یئریندن شاشیر: نئجه اولابیلر بیر نفر عیسانین پاکلیغی، معصوملوغو و گؤزه ل لیینه سیمبول اولان بیر کیشی، بوگون- اییرمی ایلدن سونرا- یهودانین خیانت و پیسلیک سیمبولو اولا؟ مودئلین الیندن یاپیشیب اورتورماغا چاغیریر. او کیشی ده اگله شیب باشیندان نه کئچردیگینی سؤیله ییر و صنعتکار دوشونورکی دوغرودان دوغروسونا بیر جامعه و  بیر توپلوم باجارا بیلر عیسادان بیر یهودا یارادا: اییرمی ایلده عیسانین باشینا گتیره‌ن بلالار، اونو یهودا یا چئویرمیش!

شاعیر، بورادا جامعه میزه اوز چئویریب، عیسالاریمیز پاک و نجیب ساخلاماق اوچون جامعه میز اصلاح ائتمه یی ایسته ییر و بیر کیشینی چاخیر ایچمک اوچون شاللاقلاماسینی، ائله عیسانی یهودایا چئویرمه پروسئسینده بیلیر. شاعیر بورادا بئله بیر داستانی یاراتماقلا اؤز اجتماعی پیامینی وئریر.[7] چاغداش ادبیاتیمیزدا بئله منظومه‌لر چوخلو ده یرو اؤنمه مالیک دیلر. شاعیرین بورادا دیلی‌ده چاغداش و دوشونمه‌لی دیر.

عیسانین سون شامی شعرلرینه باخیشیمیزدا، اونون بیر مقدمه و 8 پرده ده و بیر سون مؤخره یه راستلاشیریق. داستان باشدان –باشا درین تجروبه لرین و شاعر روحونون چیلغین دویونتولریندن علاوه، اجتماعی بیر باخیشین دا نتیجه سی دیر. آنجاق دونیا گؤرموش ، عینی حالدا یوموشاق خویلو بیر آغ ساققال کیمی نصیحتلرینی دئمکدن چکینمه ییر. باخین :

بیلمم نه دن بو سرت انسان

ال گؤتورمور منملیکدن،

بو ابدی دولانیشدا

انسیتی گؤره –گؤره،

اویغونلوغو بیله –بیله.

شاعر دقیق صورتده دونیادا نه کئچدیگینی بیلیر؛ اما وطنینده هله ده شاللاق و قامچی نین انسانلار؟! تربیه سینده اثری اولدوغونا اینماییر، بلکه انسانی حیوانلا عرضی گؤره نلرین پوچ بئیینلرینده بئله بدبینلیک اولا بیله جه یینی دوشونور. اونا گؤره ده بئله شاللاق وورما صحنه لرینی گؤردوکده آجیییر، گؤوره لیر، دیله گلیر، ساکت اوتورا بیلمه ییر:

بوگون، دونیا ملت لری،

تربیت له، محبت له،

ان ییرتیجی حیوانلارین خاصیتین ده ییشدیریر،

انسانلارلا قونوشدورور،

سن هله ده اؤیونورسن

انسانلاری تاپداماقلا؟!

انسانلارا وعد ائتدیگین کرامتی اونودارکن

بیر انسانی، حیوان کیمی،

مین بیر آییق گؤز اؤنونده

آبیرسیزجا شاللاقلاماق دیانت می؟

بیر ملتی،

بوتون باشقا ملت لره

وحشی کیمی تانیتدیرماق،

او مهربان، باغیشلایان،

عیب لرین اوستون اؤرتن،

بؤیوک تانری گؤنده ردیگی شریعت می؟

شاعر درین بیر درد و دوشنجه ایله شعرینه داوام ائدیر و سؤزونو بو دوشونمزلره دوشوندورمک اوچون بیر ناغیل سؤیله ییر. حضرت عیسادان آلدیغی بیر الهاملی ناغیلی. شاعر داستانی بئله باشلاییر:

بیری وارمیش، بیری یوخموش،

بئش یوز سنه بوندان اول،

ایتالیادا بیر قدرتلی،

بؤیوک رسام یاشاییرمیش،

اونون آدی "لئوناردو داوینچی" ایمیش....

یوخاریدا سؤیله دیگیمیز کیمی داستانی باشا چاتدیریر، بو اومید ایله کی باشا دوشن لر ده اولسون.آنجاق شاعر اثری نین سون بؤلومونده یئنه اوخوجولارینا موراجیعت ائدیر و سؤزونو بئله تماملاییر:

قوی بیلسین کی،

قارانلیغی قورو –قورو تاپدالاماق

جهالت دیر.

قارانلیقلا ووروشماقچون،

گره ک الده

بیر ایشیقلی چیراغ اولسون.

چیراغ یانسا،

قارانلیقلار،

اؤز –اؤزونه قویوب قاچار،

یول –یولاجاق ایشیقلانار،

یول ایسنرسه یاخین اولسون،

ایسترسه ده اوزاق اولسون.

دستانیمی اوخویانلار!

ناغیلیمی دینله ین لر!

هر کیمسینیز،

سیزی گؤروم ،

داماغیز چاغ، اوزونوز آغ،

وجدانینیز اویاق اولسون![8]

بورادا بیر سؤزو ده ایضاح ائتمه لی یم. ایلک دفعه بو اثر تبریزده 1358 جی ایلده چاپ اولدو و ایکینجه دفعه 1380 جی ایلده تهراندا. آنجاق 1378 جی ایلده شاعرین نظریندن بیر دؤنه ده کئچمیشدیر و بو داها گؤزه للیک ده کتابا آرتیریلمیشدیر: او دا اثرین ایکی الیفبادا –عربجه و لاتینجا اولوغودور.

شئح مونجوغو

بو اثر ایلک دؤنه تبریزده و 1374 جی ایلده نشر اولدو. سونرا 1381 جی ایلده آمان داغلار اثریله بیرلیکده تهراندا یاییلدی. شئح مونجوغو دؤرد بؤلومدن عبارت بیر اثردیر. بونلار عبارتدیر:

اوخودوم جناس ایندی

یانماسام اریمه رم

اریمه سم یانمارام

شئح مونجوغو

ایلک بؤلومده ، بیز بیر چوخلو قیسسا شعرلرله اوز –اوزه گلیریک کی اونلاردا شاعر درین معنالارلا برابر شعریمیزین اینجه صنعتلریندن اولان "جناس" هنریندن یارارلانیر. ایکی بند شعر ایله داوام ائدیریک:

دیلیم –دیلیم دوغرا قیزیل آلمانی،

وئر هر گلن یئسین اوندان بیر دیلیم.

اوچ کلمه دیر وارلیغیمی بیلدیرن :

بیر وطنیم

                 بیر منلیگیم،

                          بیر دیلیم![9]

بورادا معنا گؤزه للیگی اوخوجونو حیران ائتدیگی ایله یاناشی، شاعرین دیلیمیزین گوجوندن باجاریقلا یارارلانماسینی دا گؤروروک. ایندی ارک حاققیندا بیر شعر:

مغرور دایان، آلنین آچیق، اوزون آغ،

تک آللاها اییل ارکیم، آی ارکیم!

اوندان باشقا سن بیر کسه اییلمه

قارشیندا گؤر اییلر کیم، آی ارکیم![10]

کتابین ایکینجی و اوچونجو بؤلومونده یازیلان شعر لر هم بایاتی فورماسیندادیر و هم جناس صنعتیندن استفاده اولونموشدور و شعرلرین گؤره للیگینه ده هئچ بیر سؤز یوخ هر اوخوجو لذت آپاریب، کتابی یئره قویا بیلمه ییر. اثرین دؤردونجو بؤلومو اولان شئح مونجوغو، هم مضمون و هم فورما جهتیندن فرقلی دیر. بورا مختلف موضوعلار و مختلف شعرلرله اوز –اوزه گلیریک، حتی غزل و قوشما دا بورادا واردیر. آنجاق مونجوق دئدیکده، بیز مورواریلارلا توش گلیریک.

آمان داغلار

شاعیرین بو اثری، ایلک دفعه 1364 جی ایلده و سونرا شئح مونجوغو ایله بیرلیکده 1381 جی ایلده یاییملانیر. بورادا نئچه –نئچه غزل، قوشما ایله برایر بیر سربست شعرله ده روبرو گلیریک و همین سربست شعر، کتابین عنوانی سئچیلمیشدیر.

شئح مونجوغو و آمان داغلار

 سؤنمزین اینقیلابدان سونرا ایکی اثری «شئح مونجوقو»[11] و «آمان داغلار»[12] چاپ اولدو و سونرا بو ایکی اثر بیر کیتابدا چاپ اولدو[13]. بورادا یازیلان شعرلر شاعیرین شعریت گوجونو سیناماق اوچون بیر مئیدان  اولموش و سؤنمز شاعیرلیک گوجونو بورادا سینامیشدیر. بایاتی سایاغیندا- 7 هیجالی- یازدیغی شعرلری مونجوق آدلایاراق چوخلو مونجوقلار، دؤردلوک لر و روباعی لر یارادیر. بیر نئچه شعرده بو قایدادان قیراقدا اولاراق واردیر، اؤرنک اوچون بوشعری:

قویون دئییم نیه منصوری چکدیلر داره

او، حقی بیر اوجا یئردن آراماق ایستردی

گؤروب یاتاقدا یاراشماز قووشسا دلداره

اولو مقامینا یارین، یاراقا ایستردی

شماتت ائیله مه سینلر، نه اونا، نه یاره

دارین دیبینده ده زولفون داراماق ایستردی.

آغ اوزله قارشیلاری داری اول ساچی قاره

قارا اوره کلری بلکه قاراماق ایستردی.[14]

سؤنمزین بیرسیرا شعرلری او قده ر اوره یه  یاتان و گؤزه ل دویغولارلا دولقوندورکی خالقین دیلینده ازبرله نیب و ماهنی کیمی اوخونور، او جمله‌ دن «سنسیزله میشم«شعرینی آد آپارماق اولار:

بیر گؤیر چین کیمی دنسیزله میشم

بولبولم یازدا چمنسیزلمیشم

اسکی دن شانلی  شرفلی ائل ایدیم

ظالیمه قارشی آمانسیز سئل ایدیم

ذیروه سی چنلی دومانلی بئل ایدیم

ایندی مدّتدی کی چنسیزله میشم.

منده اردملی ارنلر یاشامیش

ستارا، بابکه تنلر یا شامیش

او قده‌ر ائلحه بیلن لر یاشامیش

ایندی من ارسیز، ارنسیزله میشم.

حیرته دالدیرار انسانی، دئسم

دردیمین یوخ آدی، عنوانی دئسم

باشقابیر سؤزله بومعنانی دئسم

اؤز دیاریمدا وطنسیزله میشم.

درد منی یاندیریر اما اودو یوخ

اودور، آغزیمدا حیاتین دادی یوخ

دئمیرم دردلر ایچینده آدی یوخ

دئییرم: من بئله منسیزله میشم.

ای منیم منلیگیم امدادیما یئت

بیرجه گل، منله قووش، دادیما ئیت!

منی باس باغرینا فریادیما یئت

بیلمیسن کی نئجه سنسیزله میشم.[15]

سؤنمزین دیلی چوخ آخیجی، روان، شعرلری آخساقسیز، محکم دیر، محتوا جهتیندن ده شاعیر درین دوشونجه سیندن، میللی باخیشیندان و اجتماعی گؤروشوندن آسیلی اولاراق، یوخاری سویه ده دیر؛ بلکه ده چاغداش شعریمیزین ذیروه سینده دایانان اثرلردن دیر. شاعیرین اوجا همتی، و وقاری و سارسیلماز اوره یینی شعرلریندن اؤیره نه بیلیریک:

یارانیشیم بوراخیلسا  اؤزومه

آی اولمارام، او، گونشدن پای ایستر

گونش اولارام، ائل قیزیشار کؤزومه

ایشیغیندان اولدوز ایستر، آی ایستر...

سؤنمز، شاعیرین نئجه اولدوغونو «آمان داغلار» اثرینده مقدمه یئرینه یازدیغی «شاعیر دئدیگین...» شعریندن آلماق اولور. او، شاعیر حاققیندا بونا اینانیر:

شاعیر دئدیگین آخماسا آل قال اوره گیندن

بیر گول دره بیلمز او، گولوستان اوره گیندن

قان اولماسا کؤنلو  گئجه لر قانلی شفق تک

البته آچیلماز سحری دان اوره گیندن...

 و نهایت شاعیرین پیامی اینسان سئوه رلیک دیر و بئله فریاد چکیر:

اینسانی دا بیر سئو! اگر آللاهی سئوره سن

آللاه یولو، والله کئچر اینسان اوره گیندن.

سؤنمز ائله بیر شاعیر دیرکی اطرافیندا گئنیش بیر باخیشلا باخیر، داریسقال بیر یولدان کئچمک ایسته میر، دونیاسی بؤیوک، مئیدانی آچیق و فیکری درین بیر انسان دیر. اؤزونو بئله بیر دونیا ایله باریشدیر میشدیر. الیندن گله‌نی‌ده اسیر گه‌مه میش، اویاخشی شعر دئمکله برابر، یاخشی خط یازیر،  رساملیق ائدیر.  بوتون ساحه لرده صاحیب نظر دیر. املاء حاققیندا نظر صاحیبی دیر و بو زمینه‌ده «املامیز حاققیندا» اثرینی ده یازمیشدیر. هر حالدا بیز اونونلا موافق اولماساق دا، سؤنمز بیر چرچیوا یا باغلی و صاحیب  نظر دیر. کیتابلاری نین سون چاپلاریندا اؤز نظرلرینی اعمال ائتمیشدیر.

حسرت چلنگی

سؤنمز نثریمیزله ده ادبیاتیمزا یاردیم لیق ائتمیش و گؤزه ل قلمی ایله نثریمیزدن زامانلا آددیملاماغینا یاردیمچی اولموشدور. اونون «حسرت چلنگی»  اثری سفرنامه سی اولاراق ده یرلی نثر اثرلریمیزدن  بیری ساییلیر. شاعیر 1966 جی ایلده باکییا چاغیریلیر و اون گون لوک بیر سفره چیخیر.[16] سؤنمز بو سفردن آلدیغی ائتکی لری قلمه آلیب و گؤروشدویو عالیم لر، شاعیر لر و  و صنعتکارلارین تانیتدیرماغیندا آخیجی قلم ایله معلومات وئریر[17]. بو ده یرلی کیتابدا نثرو و معلوماتدان علاوه چوخلو شعرلرله- شاعیرین اؤز شعرلری و گؤروشدیو شاعرلرین شعرلریله اوز- اوزه گلیریک.

دوغروسونو دئمک ایسته سک بونو آرتیرمالی یام کی سؤنمز جنابلاری تکجه شعرده یوخ، بلکه نثرده ده بوگونکو دیلیمیزین ان گؤزه ل یارادیجیلاریندان ساییلیر. اونون گؤزهل ، آخیجی، سلیس و اوبرازلی دیلی هر اوخوجونو اؤزونه چکیر. اونون قلمی نین چکیمی ایله تانیش اولماق اوچون بیر نئچه جمله نی بیرگه اوخویالیم : "بوگون دونیانین ان بؤیوک سیاسی –اجتماعی قدرتلریندن بیریسی سروئتلر بیرلیگی دیر. او، اؤزونو بوتون یئر اوزونده بیرینجی سوسیالیست قورولوشو، سوسیالیست دولتی آدلاندیریر، و اؤز دونیا گؤرومو اعتباریله، بوتون دونیا زحمتکشلری نین قارشی سیندا مسئول تانینیر. و دونیادا گئدن مترقی نهضتلره یاردیم ائتمک ادعاسیندادیر. بعضا ده یاردیم ائتمکدن قیزیرقانمیر. بئله بیر بؤیوک ادعا صاحبی، معین ایدئولوژی یه سؤیکه نن بیر قورولوش، نه قده ر آییق، نه قده ر عدالتلی، و نه قدهر اؤز سؤزونون اوستونده دوران بیر قدرت اولمالی دیر!"[18]

گؤروندویو کیمی، بوگون سووئتلر اؤلکه سی داغیلیبسا دا سؤنمزین سؤزونه هئچ بیر ایراد توتماق اولماز!؟ چونکی، او بیر دوشونجه لی، درین باخیشلی و دوزگون گؤرهن بیر انسان و بیر شاعیردیر.

بو 400 صحیفه یه یاخین بیر کتاب، تکجه نثر اثری یوخ، بلکه ده گؤزه ل مشاعره لر کتابی دیر. شاعرلرین ان گؤزه ل شعرلری بورادا توپلانمیش و شاعرلر جرگه سیندن چوخ ماراقلی و اینجه دویغولاری، هابئله هنر اینجی لریله دولو شعرلرین اوخوجوسو اولوروق. سؤنمز بو دیرلی سفرینده آذربایجان چاغداش ادبیاتی نین ان بؤیوک شاعرلریله ، عالیملریله و ادیبلریله گؤروشور. او، نبی خزری، عباس زمانف، زلیمخان یعقوب، صابر رستمخانلی، ناظم رضوان، مروارید دلبازی، حکیمه بلوری، بالاش آذراوغلو، نریمان حسن زاده، و باشقالاریلا گؤروشور، تکجه گؤروشمک یوخ، شئعیرله شیر. اونلارا شعر قوشور و شعرلر ده جاواب آلیر! بو شعرلردیر کی کتابی داها جانلاندیریر و داها اوخوجونو دالیجا چکیر. آنجاق تکجه بیر شعری بورادا گتیرمکله کیفایتله نیریک و اوخوجولاری لذت آپارماق اوچون کتابین اؤزوندن اوخوماغی توصیه ائدیریک :